2023-04-22
Frankofonie zapomniane
Chociaż pole frankofonii wydaje się już stosunkowo dobrze rozpoznane dzięki olbrzymiej liczbie prac, jakie ukazały się na ten temat w ciągu ostatnich trzydziestu lat, studia frankofońskie posiadają również swoje białe plamy. Są wśród nich z pewnością frankofonie przedkolonialne lub te, niezwiązane w żaden sposób ze zjawiskami kolonializmu oraz postkolonializmu. Perspektywa postkolonialna okazała się użyteczna, a nawet odkrywcza, jednak nie wystarcza ona do opisu wszystkich mechanizmów rozpowszechniania się języka francuskiego w świecie, ponieważ nie da się ich sprowadzić do logiki dominacji politycznej, kulturalnej czy ideologicznej.
Ambicją tego numeru tematycznego czasopisma "AUPC. Studia Historicolitteraria" będzie (ponowne) odkrycie części rozległego kontynentu frankofonii – tekstów literackich, napisanych w języku francuskim, ale z różnych powodów pozostających w cieniu: zapomnianych, nieprzebadanych czy „pomijanych”. Przywołajmy tu przykład licznych pisarek i pisarzy polskich, którzy w ciągu wieków wybierali francuski jako język swojej twórczości. Niektórych spośród nich (Jana Potockiego, Marie Krysińską, Jeana Malaquais, Annę Langfus, Bruno Durochera i wielu innych) uznaje się zazwyczaj za przedstawicieli literatury francuskiej, podczas gdy odczytanie ich dzieł przez pryzmat pojęcia frankofonii mogłoby rzucić na ich dzieło nowe światło. Przykład polski jest tylko jednym z wielu, obok węgierskiego, rumuńskiego, rosyjskiego, czeskiego czy bałkańskiego – gdyby odwołać się jedynie do frankofonów wschodnio- i środkowoeuropejskich.
Jakie mechanizmy zdecydowały o rozprzestrzenieniu się francuszczyzny jako języka literackiego w innych częściach świata niż te, skolonizowane przez Francję czy Belgię i w innych epokach niż czasy kolonializmu? Czy dały początek jakimś interesującym zjawiskom kulturowym czy estetycznym? Co wniosły do literatur francuskiej, szwajcarskiej, belgijskiej czy quebeckiej? Czy weszły z nimi w twórczy, ożywczy dialog, czy też (i z jakich powodów) pozostały w cieniu? Jakie perspektywy teoretyczne i krytycznoliterackie byłyby właściwe dla skonceptualizowania owych zapomnianych frankofonii? Oto część spośród pytań, na które artykuły zamieszczone w tym numerze tematycznym mogłyby przynieść odpowiedź. Zapraszamy również do nadsyłania tekstów na tematy otwierające inne perspektywy, o których nie pomyśleliśmy. Mile widziane będą wszelkie refleksje otwierające pole frankofonii na dotychczas lekceważone przestrzenie, postacie czy problemy.
Termin nadsyłania artykułów (w języku polskim lub francuskim): 30 września 2023 r.
Les francophonies oubliées
Si le champ des francophonies postcoloniales semble désormais relativement bien balisé, grâce à un nombre impressionnant d’études parues depuis les années 1990, les études francophones possèdent bien leurs taches aveugles. Parmi celles-ci figurent sans doute les francophonies précoloniales et, plus généralement, celles qui n’ont aucun lien avec les phénomènes colonial et postcolonial. La perspective postcoloniale a été utile, voire salutaire à certains égards, mais elle ne permet pas de rendre compte de toutes les logiques de diffusion du français dans le monde, lesquelles ne se laissent pas ramener à un schéma de domination politique ou idéologique.
Ce numéro thématique de la revue 'AUPC. Studia Historicolitteraria' a pour ambition de contribuer à la (re)découverte d’une partie de l’immense continent de ces francophonies que l’on pourrait qualifier d’« oubliées », « inexplorées », « négligées »… La perspective des savoirs situés nous étant proche, nous donnerons l’exemple de tous ces écrivains polonais, nombreux au fil des siècles, qui ont choisi le français comme langue d’écriture. Certains (Jean Potocki, Marie Krysinska, Jean Malaquais, Anna Langfus, Bruno Durocher et bien d’autres) sont habituellement inclus dans la littérature française, alors que leur lecture à travers le prisme francophone pourrait peut-être jeter sur leurs œuvres une nouvelle lumière. Le champ des francophonies oubliées serait donc susceptible d’embrasser également des figures largement connues mais dont on a « oublié » le statut de francophones d’adoption. L’exemple polonais n’est qu’un parmi beaucoup d’autres, comme ceux des francophonies hongroise, roumaine, russe, tchèque ou balkanique, pour ne citer que quelques cas est- ou centreuropéens.
Selon quelles logiques le français se diffusait-il en tant que langue littéraire dans d’autres parties du monde que celles colonisées par la France ou la Belgique et à d’autres époques que celle de la colonisation ? L’adoption de la langue de Molière relevait-elle seulement de choix individuels, explicables par la situation propre à tel(le) ou tel(le) auteur(e) ou est-il possible d’y déceler, du moins dans certaines périodes, des facteurs (socio)historiques plus généraux ? Des phénomènes tels que les offensives diplomatiques françaises en Europe centrale sous l’Ancien Régime, les émigrations postrévolutionnaires en provenance ou à destination de la France, les campagnes napoléoniennes ou les politiques d’accueil de réfugiés dans divers pays francophones ont-ils entraîné des conséquences d’ampleur dans le domaine littéraire ? Ont-ils donné naissance à des phénomènes culturels ou esthétiques intéressants ? Qu’ont-ils apporté aux littératures française, suisse, belge ou québécoise ? Quelles perspectives théoriques et critiques peuvent nous aider à penser les francophonies oubliées ? Voici quelques-unes parmi les interrogations auxquelles les articles inclus dans ce numéro thématique pourraient apporter des réponses. Les textes proposés pourront également ouvrir d’autres perspectives auxquelles les auteur(e)s de cet appel n’auraient pas pensé. Tout questionnement susceptible d’élargir le champ des francophonies à des aires géographiques, figures ou problématiques jusqu’à présent négligées sera le bienvenu.
Les articles (en français ou en polonais) sont à envoyer jusqu’au 30 septembre 2023.